Trong ao nuôi tôm cá luôn tiềm ẩn nguy cơ xuất hiện khí độc nguy hiểm, người nuôi phải hiểu về nguyên nhân phát sinh, tác hại và quan trọng nhất là nắm bắt các giải pháp hiệu quả để kiểm soát chúng.
Trong nuôi tôm thâm canh, tôm sử dụng hoàn toàn bằng thức ăn công nghiệp với độ đạm khoảng 32 – 35%. Tuy nhiên, tôm chỉ hấp thu được khoảng 30% lượng đạm có trong thức ăn, phần còn lại sẽ rớt đáy và tích lũy ở lớp bùn đáy tạo nên lượng ô nhiễm cực kỳ lớn. Tại đây, khi có sự tham gia của nhiều nhóm vi sinh vật thì quá trình chuyển hóa đạm diễn ra. Nhưng không may là quá trình hình thành khí độc NH3 nhanh hơn tốc độ chuyển hóa NH3 thành các chất không độc, dẫn đến sự tích lũy NH3 kéo theo hàm lượng NO2 (độc) ngày càng tăng.
Cần có giải pháp hiệu quả để kiểm soát khí độc trong ao nuôi
Contents
Nguyên nhân phát sinh khí độc trong ao nuôi tôm cá
Khí độc trong ao nuôi có nhiều loại với tính chất và hàm lượng gây độc khác nhau, các khí độc điển hình thường thấy nhất là H2S, NH3, NO2… Nguyên nhân xuất hiện khí độc trong ao rất đa dạng, trong đó cần lưu ý các vấn đề chính sau:
Cải tạo ao không tốt: Khi cải tạo ao nuôi không đạt kỹ thuật thì chất thải, khí độc tích tụ từ vụ nuôi trước làm tăng nguy cơ phát sinh khí độc ở vụ tiếp theo. Đặc biệt là đối với các ao đất nuôi lâu và liên tục, chất thải tích lũy qua nhiều năm thấm sâu vào bùn đất đáy ao dẫn đến khí độc tiềm ẩn khó kiểm soát.
Ao nuôi cải tạo không đúng kỹ thuật làm tăng nguy cơ phát sinh khí độc ở vụ tiếp theo
Dư lượng thức ăn tích tụ: Thức ăn thừa là một trong những nguyên nhân hàng đầu làm phát sinh khí độc trong ao nuôi tôm cá. Thông thường, trong nuôi tôm cá sử dụng thức ăn công nghiệp thì lượng thức ăn thừa rất lớn, khi đó Phospho và Nitrogen trong thức ăn không được tôm cá sử dụng sẽ tan vào môi trường nước, tích tụ dưới đáy ao dẫn đến nguy cơ gây phát sinh khí độc trong ao nuôi.
Chất thải của tôm cá: Thường thì tôm cá chỉ hấp thụ phần nhỏ dinh dưỡng trong thức ăn, phần còn lại sẽ bài tiết vào nước, sau đó lắng đọng chung với thức ăn dư thừa thành mùn bã hữu cơ. Trong điều kiện yếm khí, chúng bị vi khuẩn phân hủy thành chất gây độc cho tôm cá.
Tảo tàn: Khí độc còn có thể phát sinh từ hiện tượng tảo tàn, thường xảy ra khi thời tiết nắng gắt hoặc khi có mưa đột ngột. Nếu là tảo độc thì khi tảo tàn sẽ giải phóng chất độc vào nước, trực tiếp làm chết tôm cá. Nếu tảo không độc cũng gây tích tụ nhiều chất hữu cơ, làm suy giảm chất lượng nước nghiêm trọng.
Tác hại của khí độc trong ao nuôi tôm cá
Khí độc trong ao nuôi có thể gây độc cấp tính khiến tôm cá chết nhanh, đồng loạt hoặc gây độc mãn tính làm tôm cá chậm lớn, dễ nhiễm mầm bệnh cơ hội. Tùy theo từng loại khí độc sẽ có tác hại nhanh hay chậm đối với tôm cá, nhưng thường việc gây độc cấp tính hay mãn tính là do hàm lượng quyết định.
Ví dụ, H2S được xem là sát thủ trong ao nuôi tôm, với đặc trưng làm tôm chết nhanh và đồng loạt. Tuy nhiên, H2S còn có thể gây nhiễm độc mãn tính cho tôm. Nhìn chung, hàm lượng H2S gây độc cấp tính cho tôm là 0.006 – 0.048ppm, mãn tính là 0.002 – 0.011ppm tùy thuộc vào pH, nhiệt độ, DO trong nước. H2S tác động trong một thời gian dài, nguy cơ bệnh đen mang, ốp thân, ăn ít hoặc bỏ ăn, làm suy thoái các quá trình sinh lý và miễn dịch của tôm khiến tôm dễ nhiễm các mầm bệnh do vi khuẩn, virus.
Cá nuôi chết hàng loạt do khí độc.
Dấu hiệu ban đầu của tôm cá nhiễm độc là ăn yếu hoặc giảm ăn, nổi đầu bơi lờ đờ trên mặt nước, lúc này nếu can thiệp kịp thời có thể giảm thiệt hại cho ao nuôi. Khi ao đã phát sinh khí độc thì thường khó xử lý hiệu quả và gây thiệt hại lớn. Do đó, việc phòng ngừa, kiểm soát từ đầu vẫn là giải pháp tối ưu nhất đối với khí độc trong ao nuôi tôm cá.
Phương pháp phát hiện khí độc
Tùy thuộc vào giá trị pH mà NH3 sẽ tồn tại ở hai dạng amoniac (NH3) hoặc các ion amoni (NH4+). Hiện, việc kiểm tra NH3 hay NH4+ trong môi trường ao nuôi có nhiều phương pháp khác nhau và cần được tiến hành thường xuyên. Trong đó, sử dụng Test kist là biện pháp được sử dụng phổ biến để xác định chính xác hàm lượng NH3. Cách thực hiện theo hướng dẫn của nhà sản xuất ghi trên bao bì.
Trong khi đó, phương pháp phát hiện H2S khó và phức tạp hơn NH3, NO2. Biện pháp kiểm tra hàm lượng H2S là lấy mẫu bùn đáy trong ao ở độ sâu 2 – 5 cm và cấy trên đĩa TCBS. Vibrio thông thường cho khuẩn lạc màu xanh lá hoặc vàng trong khi vi khuẩn khử sulfate cho khuẩn lạc có màu đen. Nếu nhìn thấy khuẩn lạc đen trên đĩa cấy có nghĩa là H2S đang được tạo ra.
Kiểm soát và xử lý khí độc trong ao nuôi tôm cá
Để kiểm soát khí độc, phải khắc phục những vấn đề từ nguyên nhân phát sinh như cần cải tạo ao tốt trước khi nuôi, cho ăn đủ tránh dư thừa gây tích tụ mùn bã dưới đáy ao. Ao nuôi phải bố trí hệ thống quạt nước, hệ thống xi phong đáy ao để thu gom chất thải. Trong suốt quá trình nuôi, người nuôi theo dõi màu nước và tảo, thường xuyên kiểm tra chỉ số môi trường, nên tiến hành xử lý nước và đáy định kì.
Khi phát hiện ao nuôi có hàm lượng khí độc cao, cần điều chỉnh lại lượng thức ăn, giảm 30 – 40% thức ăn, ít nhất trong 3 ngày cho đến khi điều kiện chung trở lại bình thường.
Chạy quạt nước hết công suất tối đa để tăng cường ôxy hòa tan trong ao.
Tiến hành tuần hoàn nước ao nuôi ra ao lắng. Khi đưa nước từ ao nuôi sang ao lắng sẽ xử lý NO2 trước khi tái cấp vào ao nuôi. Tại ao lắng, có thể xử lý nước bằng ôxy già 5 – 10 ppm. Ôxy già sẽ cung cấp ôxy cho quá trình Nitrat hóa đồng thời ôxy hóa chất hữu cơ. Điểm yếu của phương pháp này là không thể áp dụng cho ao nuôi tôm có thể tích lớn bởi giá thành rất cao.
Khi thấy tôm có dấu hiệu nhiễm độc NO2 có dùng ôxy viên đánh xuống đáy ao vào ban ngày, liên tục vài ngày. Sử dụng CaCl2 với lượng 20 – 30 kg/1.000 m3, định kỳ 2 – 3 ngày nhằm tăng cường khả năng đề kháng cho tôm.
Ngoài những biện pháp truyền thống, có thể sử dụng thêm chế phẩm sinh học chuyên xử lý nước sẽ giúp việc phòng ngừa dễ dàng và hiệu quả hơn.
